Thuốc Steroid Là Gì? Tác Dụng, Tác Hại & Lưu Ý Khi Dùng

1. Thuốc Steroid là gì? Tổng quan kiến thức cần biết

Steroid, hay còn gọi là corticosteroid, là một loại hormone tổng hợp có cấu trúc tương tự cortisol – một hormone tự nhiên do tuyến thượng thận sản xuất. Thuốc steroid được sử dụng rộng rãi trong y học để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, đặc biệt là các bệnh liên quan đến viêm nhiễm và hệ miễn dịch.

Khác với steroid đồng hóa (anabolic steroid) mà một số vận động viên sử dụng để tăng cơ bắp, corticosteroid có tác dụng chính là chống viêm và ức chế hệ miễn dịch. Chúng hoạt động bằng cách giảm sản xuất các chất gây viêm trong cơ thể, giúp giảm sưng, đau và các triệu chứng khác liên quan đến viêm.

Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc steroid cần được thực hiện theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ, vì chúng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nếu không được sử dụng đúng cách. Việc lạm dụng hoặc sử dụng steroid không đúng mục đích có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

1.1. Phân loại thuốc Steroid

Thuốc steroid được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau, bao gồm đường dùng, thời gian tác dụng và hoạt tính.

Dựa trên đường dùng:
Steroid đường uống: Prednisone, Methylprednisolone, Dexamethasone...
Steroid tiêm: Hydrocortisone, Methylprednisolone acetate...
Steroid tại chỗ: Kem bôi da, thuốc nhỏ mắt, thuốc xịt mũi...
Dựa trên thời gian tác dụng:
Steroid tác dụng ngắn: Hydrocortisone
Steroid tác dụng trung bình: Prednisone, Methylprednisolone
Steroid tác dụng kéo dài: Dexamethasone

1.2. Cơ chế hoạt động của thuốc Steroid

Thuốc steroid hoạt động bằng cách gắn kết với các thụ thể steroid trong tế bào, tạo thành phức hợp steroid-thụ thể. Phức hợp này sau đó di chuyển vào nhân tế bào và ảnh hưởng đến quá trình phiên mã của DNA, dẫn đến sự thay đổi trong sản xuất protein. Điều này dẫn đến giảm sản xuất các chất gây viêm, ức chế hoạt động của hệ miễn dịch và giảm các triệu chứng viêm.

2. Tác dụng của thuốc Steroid trong điều trị bệnh xương khớp

Trong lĩnh vực xương khớp, thuốc steroid được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, chủ yếu nhờ vào tác dụng chống viêm và giảm đau của chúng. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng steroid chỉ giúp kiểm soát triệu chứng chứ không chữa khỏi bệnh hoàn toàn.

2.1. Các bệnh xương khớp thường được điều trị bằng Steroid

Viêm khớp dạng thấp: Steroid giúp giảm đau, sưng và cứng khớp, cải thiện khả năng vận động.
Viêm xương khớp: Steroid có thể được tiêm trực tiếp vào khớp để giảm đau và viêm.
Viêm cột sống dính khớp: Steroid giúp giảm đau lưng và cứng khớp.
Bệnh gout: Steroid có thể được sử dụng để giảm đau và viêm trong các đợt gout cấp.
Đau thần kinh tọa: Steroid đường uống hoặc tiêm có thể giúp giảm viêm và đau do chèn ép dây thần kinh.

2.2. Ưu điểm và hạn chế của việc sử dụng Steroid trong điều trị xương khớp

Ưu điểm:

Giảm đau và viêm nhanh chóng.
Cải thiện khả năng vận động.
Có thể được sử dụng trong các đợt cấp của bệnh.

Hạn chế:

Không chữa khỏi bệnh hoàn toàn.
Có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, đặc biệt khi sử dụng lâu dài.
Có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Để kiểm soát cơn đau thần kinh tọa, bạn có thể tham khảo thêm các bài tập thư giãn cột sống để hỗ trợ điều trị.

3. Tác dụng phụ tiềm ẩn của thuốc Steroid

Việc sử dụng thuốc steroid có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, đặc biệt khi sử dụng liều cao hoặc kéo dài. Các tác dụng phụ này có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan và hệ thống trong cơ thể.

3.1. Các tác dụng phụ thường gặp

Tăng cân: Steroid có thể làm tăng cảm giác thèm ăn và gây tích nước trong cơ thể.
Thay đổi tâm trạng: Steroid có thể gây ra các thay đổi tâm trạng như hưng phấn, lo lắng, trầm cảm hoặc dễ cáu gắt.
Mất ngủ: Steroid có thể gây khó ngủ hoặc làm giảm chất lượng giấc ngủ.
Tăng đường huyết: Steroid có thể làm tăng đường huyết, đặc biệt ở những người có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
Loãng xương: Sử dụng steroid lâu dài có thể làm giảm mật độ xương và tăng nguy cơ gãy xương.
Tăng huyết áp: Steroid có thể làm tăng huyết áp.
Mụn trứng cá: Steroid có thể làm tăng sản xuất dầu trên da, gây ra mụn trứng cá.
Rối loạn kinh nguyệt: Steroid có thể gây rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ.

3.2. Các tác dụng phụ nghiêm trọng

Suy tuyến thượng thận: Sử dụng steroid lâu dài có thể làm suy giảm chức năng của tuyến thượng thận, gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, yếu cơ, tụt huyết áp.
Loét dạ dày tá tràng: Steroid có thể làm tăng nguy cơ loét dạ dày tá tràng và xuất huyết tiêu hóa.
Đục thủy tinh thể và tăng nhãn áp: Sử dụng steroid lâu dài có thể làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể và tăng nhãn áp.
Nhiễm trùng: Steroid có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
Hoại tử vô mạch xương: Steroid có thể làm giảm lưu lượng máu đến xương, gây ra hoại tử vô mạch xương.

4. Lưu ý khi sử dụng thuốc Steroid

Để giảm thiểu nguy cơ gặp phải các tác dụng phụ khi sử dụng thuốc steroid, bạn nên tuân thủ các hướng dẫn sau:

4.1. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng

Không tự ý sử dụng thuốc steroid mà không có chỉ định của bác sĩ. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng sức khỏe của bạn và đưa ra chỉ định phù hợp.

4.2. Tuân thủ đúng liều lượng và thời gian điều trị

Sử dụng thuốc steroid đúng theo liều lượng và thời gian điều trị mà bác sĩ đã chỉ định. Không tự ý tăng hoặc giảm liều, hoặc ngừng thuốc đột ngột.

4.3. Thông báo cho bác sĩ về các bệnh lý và thuốc đang sử dụng

Thông báo cho bác sĩ về tất cả các bệnh lý mà bạn đang mắc phải và các loại thuốc mà bạn đang sử dụng, bao gồm cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn và thực phẩm chức năng.

4.4. Theo dõi các tác dụng phụ

Theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng thuốc steroid. Nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ nào, hãy thông báo cho bác sĩ ngay lập tức.

4.5. Chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý

Duy trì một chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý trong quá trình sử dụng thuốc steroid. Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, hạn chế muối và đường, tập thể dục thường xuyên và ngủ đủ giấc.

Bạn có thể tìm hiểu thêm về mòn sụn khớp và các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ sức khỏe xương khớp.

5. Các biện pháp hỗ trợ giảm tác dụng phụ của Steroid

Bên cạnh việc tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau để giảm thiểu tác dụng phụ của thuốc steroid:

5.1. Bổ sung canxi và vitamin D

Bổ sung canxi và vitamin D giúp bảo vệ xương và giảm nguy cơ loãng xương do steroid gây ra.

5.2. Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục thường xuyên giúp duy trì cân nặng hợp lý, cải thiện sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ loãng xương.

5.3. Chế độ ăn uống lành mạnh

Chế độ ăn uống lành mạnh giúp kiểm soát đường huyết, huyết áp và cân nặng. Hạn chế muối, đường và chất béo bão hòa.

5.4. Kiểm soát căng thẳng

Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các tác dụng phụ của steroid. Tìm các biện pháp giảm căng thẳng như thiền, yoga hoặc tập thể dục.

6. Thuốc Steroid và tương tác thuốc

Steroid có thể tương tác với nhiều loại thuốc khác nhau, làm thay đổi tác dụng của cả hai loại thuốc. Do đó, việc thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng là rất quan trọng.

6.1. Các loại thuốc có thể tương tác với Steroid

Thuốc chống đông máu: Steroid có thể làm tăng nguy cơ chảy máu khi sử dụng chung với thuốc chống đông máu.
Thuốc điều trị tiểu đường: Steroid có thể làm tăng đường huyết, làm giảm hiệu quả của thuốc điều trị tiểu đường.
Thuốc lợi tiểu: Steroid có thể làm giảm kali trong máu, làm tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim khi sử dụng chung với thuốc lợi tiểu.
Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs): Sử dụng chung steroid và NSAIDs có thể làm tăng nguy cơ loét dạ dày tá tràng.
Vaccine: Steroid có thể làm giảm hiệu quả của vaccine.

7. Thuốc Steroid và phụ nữ mang thai, cho con bú

Việc sử dụng thuốc steroid trong thời kỳ mang thai và cho con bú cần được cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ. Steroid có thể gây ra các tác dụng phụ cho cả mẹ và bé.

7.1. Ảnh hưởng của Steroid đối với phụ nữ mang thai

Steroid có thể làm tăng nguy cơ sinh non, tiền sản giật, tiểu đường thai kỳ và chậm phát triển thai nhi.

7.2. Ảnh hưởng của Steroid đối với phụ nữ cho con bú

Steroid có thể bài tiết vào sữa mẹ và gây ra các tác dụng phụ cho trẻ sơ sinh, như chậm lớn, suy giảm hệ miễn dịch.

8. FAQ - Câu hỏi thường gặp về thuốc Steroid

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về thuốc steroid:

8.1. Thuốc Steroid có gây nghiện không?

Không, thuốc steroid không gây nghiện về mặt thể chất. Tuy nhiên, một số người có thể cảm thấy phụ thuộc về mặt tâm lý vào steroid do tác dụng cải thiện tâm trạng của chúng.

8.2. Có thể ngừng thuốc Steroid đột ngột không?

Không, không nên ngừng thuốc steroid đột ngột, đặc biệt nếu bạn đã sử dụng chúng trong một thời gian dài. Ngừng thuốc đột ngột có thể gây ra các triệu chứng cai thuốc, như mệt mỏi, yếu cơ, đau khớp, buồn nôn, nôn mửa và tụt huyết áp. Bác sĩ sẽ giảm liều steroid từ từ để giúp cơ thể bạn thích nghi.

8.3. Làm thế nào để giảm cân khi sử dụng thuốc Steroid?

Để giảm cân khi sử dụng thuốc steroid, bạn nên ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên và hạn chế muối và đường. Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn uống và tập luyện phù hợp.

8.4. Thuốc Steroid có ảnh hưởng đến khả năng sinh sản không?

Steroid có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản ở cả nam và nữ. Ở nam giới, steroid có thể làm giảm sản xuất tinh trùng và gây teo tinh hoàn. Ở phụ nữ, steroid có thể gây rối loạn kinh nguyệt và làm giảm khả năng thụ thai.

8.5. Thuốc Steroid có thể gây ra bệnh tiểu đường không?

Steroid có thể làm tăng đường huyết và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ như tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường, thừa cân hoặc béo phì.

BácsỹXươngkhớp.com là đơn vị điều trị chuyên sâu các vấn đề xương khớp, phục hồi chấn thương, chăm sóc người cao tuổi hàng đầu với sự phối hợp tinh túy của Y học cổ truyền và Y học hiện đại.

Bác sỹ Bùi Đức Ngọt

Đơn vị công tác: Khoa Ngoại Tổng hợp, Bệnh viện Bưu Điện, số 49, Trần Điền, Định Công, Hoàng Mai, Hà Nội.
Điện thoại: 097.393.2912
Email: Zego2009@gmail.com
Fanpage: Bác Sĩ Bùi Đức Ngọt (https://www.facebook.com/BS.Bui.Duc.Ngot)