Huyết tương giàu tiểu cầu (PRP) là gì? Vai trò và tác dụng

PRP là phần huyết tương giàu tiểu cầu lấy từ chính máu của bạn, tiêm vào vùng tổn thương để kích hoạt quá trình tự lành. Cảm giác dễ chịu thường đến sau vài tuần và có thể kéo dài nhiều tháng. Sau tiêm có thể hơi đau/sưng vài ngày – đó là phản ứng bình thường. Bạn cần tránh thuốc giảm đau nhóm NSAID, nghỉ ngơi hợp lý và tập phục hồi theo hướng dẫn để đạt hiệu quả tốt nhất. Bài viết dưới đây tìm hiểu chi tiết về PRP

1. PRP là gì?

PRP (Platelet-Rich Plasma) là huyết tương được tách từ chính máu của người bệnh, có nồng độ tiểu cầu cao hơn nền. Tiểu cầu giải phóng nhiều yếu tố tăng trưởng (PDGF, TGF-β, VEGF, IGF-1, EGF…) và các cytokine điều hòa viêm giúp:

- Kích thích tân mạch, tổng hợp collagen/matrix, tăng sinh – biệt hóa tế bào.

- Giảm viêm mức độ nhẹ–vừa, điều hòa môi trường mô tổn thương.

- Hỗ trợ lành tổn thương gân – dây chằng – sụn theo lộ trình sinh học.

2. Phân loại PRP

- Leukocyte-poor PRP (LP-PRP): ít bạch cầu → ưu tiên tiêm nội khớp (ví dụ khớp gối thoái hóa) để giảm phản ứng viêm sau tiêm.

- Leukocyte-rich PRP (LR-PRP): nhiều bạch cầu → thường dùng cho tendinopathy mạn (gân gót, gân bánh chè, chỏm xoay…) khi cần đáp ứng viêm ban đầu mạnh hơn.

- PRF (Platelet-Rich Fibrin): dạng fibrin đông mềm (không chống đông), không phải PRP nhưng liên quan; dùng nhiều trong nha chu/da liễu.

Lưu ý: Bộ kit/thiết bị khác nhau → thể tích, nồng độ tiểu cầu, lẫn bạch cầu và fibrin khác nhau. Nên chuẩn hóa quy trình nội bộ, ghi rõ loại PRP sử dụng trong bệnh án.

3. Chỉ định thường gặp

- Cơ – xương – khớp

+ Thoái hóa khớp gối độ I–III: giảm đau, cải thiện chức năng mức độ vừa (cá thể hóa), hiệu quả chậm nhưng bền hơn corticoid.

+ Tendinopathy mạn: chỏm xoay (không đứt hoàn toàn), gân bánh chè, gân gót, lồi cầu ngoài khuỷu (tennis elbow), viêm cân gan chân.

+ Viêm lồi cầu ngoài/ trong, rách bán phần dây chằng (chọn lọc).

+ Tổn thương sụn khu trú (nhẹ–vừa), sau khoan kích thích tủy (mix theo protocol cơ sở).

- Da liễu – thẩm mỹ – nha chu: không bàn sâu trong phạm vi này.

4. Chống chỉ định & thận trọng

- Tuyệt đối: nhiễm khuẩn tại vùng tiêm/khớp, nhiễm khuẩn huyết; rối loạn đông máu nặng chưa kiểm soát; giảm tiểu cầu rõ; ung thư hoạt động tại vùng tiêm; dị ứng chất chống đông trong kit (hiếm).

- Tương đối: dùng kháng đông/kháng kết tập (cân nhắc ngừng/điều chỉnh theo nguy cơ); Hb thấp; bệnh hệ thống tiến triển; thai kỳ/cho con bú (cá thể hóa); bệnh tự miễn hoạt động mạnh.

5. Chuẩn bị người bệnh (thực hành tư vấn)

- Tránh NSAID (ibuprofen, diclofenac, naproxen…) 5–7 ngày trước và sau tiêm vì làm giảm đáp ứng tiểu cầu. Paracetamol được phép.

- Ăn nhẹ, uống đủ nước trước lấy máu; mang theo kết quả công thức máu gần đây (nếu có).

- Ký đồng ý thủ thuật (nêu rõ nguồn gốc tự thân, biến cố có thể gặp, khả năng cần nhắc lại).

6. Quy trình tổng quan (mô tả mức cao)

- Lấy máu tĩnh mạch (thường 15–60 ml tùy kit/đích nồng độ).

- Ly tâm theo hướng dẫn kit để thu PRP (LP-PRP cho nội khớp; LR-PRP cho tendinopathy).

- Vô khuẩn chuẩn, có thể hướng dẫn siêu âm để tăng độ chính xác.

- Tiêm PRP vào khoang khớp/bao gân/điểm bám gân đích.

- Theo dõi ngắn sau thủ thuật (15–30 phút), dặn dò chăm sóc – hẹn tái khám.

7. Liều lượng – số lần – khoảng cách

- Nội khớp gối: thường 1–3 mũi, cách nhau 2–4 tuần; thể tích 3–6 ml/mũi (tùy kit/khớp).

- Tendinopathy: thường 1–3 mũi, cách nhau 2–6 tuần.

- Nhắc lại sau 6–12 tháng nếu còn lợi ích lâm sàng.

8. Hiệu quả kỳ vọng

- Khởi phát: 2–6 tuần (chậm hơn corticoid).

- Đỉnh hiệu quả: ~6–12 tuần; duy trì 6–12 tháng (dao động theo chỉ định, kỹ thuật, loại PRP, phác đồ phục hồi chức năng).

- So sánh nhanh:

+ Corticoid nội khớp: giảm đau nhanh, ngắn; có nguy cơ ảnh hưởng sụn nếu lặp lại.

+ PRP: khởi phát chậm nhưng bền hơn, ít tác dụng toàn thân, đặc biệt trong tendinopathy mạn và OA gối độ nhẹ–vừa.

+ HA: “bôi trơn” nội khớp; có thể kết hợp tuần tự (ví dụ PRP trước/HA sau) theo protocol cơ sở, nhưng nên tránh trộn chung trong cùng bơm nếu chưa có chuẩn hóa.

9. Biến cố sau tiêm & xử trí

- Đau tăng tạm thời / sưng / căng tức 24–72h đầu (phổ biến) → chườm lạnh, nghỉ tương đối, paracetamol; tránh NSAID tuần đầu.

- Tràn dịch khớp/viêm phản ứng: chọc hút giảm áp nếu cần; đánh giá loại trừ nhiễm khuẩn.

- Nhiễm khuẩn (hiếm nhưng nặng): sốt, đau tăng nhiều, đỏ nóng → xử trí cấp cứu theo phác đồ.

- Bầm chỗ lấy máu/tiêm: tự hết; nâng chi, ép nhẹ.

10. Phục hồi chức năng sau PRP (gợi ý khung)

- 48–72h đầu: nghỉ tương đối; vận động tầm – co duỗi nhẹ, tránh tải nặng/chạy – nhảy.

- Tuần 1–2: bài tập ROM + kích hoạt cơ (đặc biệt cơ tứ đầu ở gối), kéo giãn nhẹ.

- Tuần 3–6: tăng sức mạnh có kiểm soát, tập thăng bằng – proprioception.

- Sau 6 tuần: trở lại hoạt động thể thao/ lao động nặng theo triệu chứng và đánh giá chức năng.

________________________________________

FAQ - Câu hỏi thường gặp về PRP

Câu hỏi 1: PRP có an toàn không?

Trả lời: Là máu tự thân, nguy cơ dị ứng rất thấp; biến cố thường nhẹ (đau tăng tạm thời).

Câu hỏi 2: Bao lâu thấy đỡ?

Trả lời: Thường 2–6 tuần; tối đa ~12 tuần.

Câu hỏi 3: Có cần kiêng gì?

Trả lời: Tránh NSAID 1 tuần trước/sau; nghỉ tương đối 2–3 ngày; theo chương trình phục hồi do bác sĩ/kỹ thuật viên hướng dẫn.

Câu hỏi 4: So với tiêm corticoid?

Trả lời: Corticoid đỡ nhanh nhưng ngắn; PRP chậm hơn nhưng bền hơn và thân thiện mô hơn ở một số chỉ định.

Câu hỏi 5: Có phải ai cũng đáp ứng?

Trả lời: Không. Đáp ứng phụ thuộc mức độ bệnh, loại PRP, kỹ thuật, phục hồi chức năng và kỳ vọng thực tế.

____________________________________________

BácsỹXươngkhớp.com là đơn vị điều trị chuyên sâu các vấn đề xương khớp, phục hồi chấn thương, chăm sóc người cao tuổi hàng đầu với sự phối hợp tinh túy của Y học cổ truyền và Y học hiện đại.

Bác sỹ Bùi Đức Ngọt

- Đơn vị công tác: Khoa Ngoại Tổng hợp, Bệnh viện Bưu Điện, số 49, Trần Điền, Định Công, Hoàng Mai, Hà Nội.

- Điện thoại: 097.393.2912

- Email: Zego2009@gmail.com

- Fanpage: Bác Sĩ Bùi Đức Ngọt (https://www.facebook.com/BS.Bui.Duc.Ngot)